از كهكشان راه شيري بيشتر بدانيم

براساس فرضيه‌اي جهان در 15 ميليارد سال قبل براثر انفجار يك ماده با جرمي بسيار زياد معادل آنچه در هستي وجود دارد به وجود آمده است. در اين فضاي بيكران ميلياردها كهكشان، منظومه، ستاره، سحابي، توده‌هاي عظيم گاز، سياه‌چال‌هاي فضايي و بسياري اجرام ناشناخته ديگر وجود دارند. حال سئوال اين است كه ما در كجاي اين فضاي بيكران هستيم؟ خانه ما در يكي از اين كهكشان ها به نام راه شيري قرار گرفته است. اين كهكشان از مركز انفجار بزرگ در حدود 8 تا 10 ميليارد سال نوري فاصله دارد.

تعداد ستارگان آن بين 200 تا 400 ميليارد عدد تخمين زده شده كه بيشتر آنها از زمين قابل رويت نيستند. صدها هزار منظومه، توده‌هاي عظيم گاز و غبار در بين فواصل ستارگان راه شيري قرار دارند. كهكشان راه شيري مارپيچي بوده و جرمش تا حدود 750 تريليون جرم نجومي است. ساختار كلي آن شامل هسته مركزي، يك ديسك با چند بازو به دور آن و هاله‌هاي غباري اطراف آن است. قطر ديسك در حدود 80 تا 120 هزار و ضخامت آن تقريبا 3 هزار سال نوري است. جاي كهكشان راه شيري در فضا در بخش مكان محلي است كه شامل 3 كهكشان بزرگ و 30 عدد كوچك است.

فاصله اولين كهكشان بزرگ يعني M31 تا آن در حدود 2.9 ميليون سال نوري ولي فاصله آن تا كهكشان‌هاي كوچك‌تر مجاور كمتر است. همان‌گونه كه اشاره شد اين كهكشان داراي سه بخش است. بخش اول، مركز كهكشان است كه غبارهاي كهكشاني مانع از مشاهده دقيق آن از روي زمين مي‌شود در نتيجه تنها اطلاعات بدست آمده حاصل دريافت امواج راديويي از آن بوده است. آنچه مشاهده شده، حكايت از آن دارد كه بخش مركزي متشكل از يك هسته بسيار متراكم است كه قطر آن در حدود 3000 سال نوري و از سه قسمت مختلف تشكيل يافته است. در قسمت شرقي بقاياي سوپرنواها و در بخش غربي هيدروژن‌هاي يونيزه شده و غير عادي مشاهده شده است.

قسمت مركزي آن نيز بسيار متراكم بوده و به صورت فلكي كماندار موسوم است و در هر 10 ميليارد سال برخوردهاي ستارگان در آن رخ مي‌دهد. دريافت اشعه‌هاي ايكس و گاما از آن، نشان گر آن است كه مركز كهكشان مولد بسيار قوي اين اشعه‌ها است. اين اشعه ها از نتيجه نابودي چندين ماده به وجود آمده است و نشان از وجود بسياري از سوپر نواها در مركز آن دارد.

مشاهدات ديگر نشانگر وجود يك سياهچال بزرگ در بخش مركزي است كه قوه جاذبه بسيار زياد آن توانسته بقيه ستارگان را در مدار خود نگه‌دارد.

اختر شناسان با تلسكوپ 10 متري، 20 عدد از ستارگان مركز را در مدت 3 سال مورد مطالعه قرار دادند و دريافتند كه سرعت اين ستارگان به سمت هسته مركزي در حدود هزار كيلومتر در ثانيه (3.6ميليون كيلومتر در ساعت) بوده است. اين امر نشان دهنده قدرت جاذبه فوق‌العاده اين سياهچال است. با اين سرعت فاصله تا خورشيد را مي‌توان در دو روز طي كرد. جرم اين سياهچال در حدود 2 تا 3 ميليون برابر خورشيد است. كهكشان راه شيري با سرعتي در حدود 300 كيلومتر برثانيه (يك ميليون و هشتاد هزار كيلومتر در ساعت) به سمت صورت فلكي سنبله يا ويرگو در حركت است.

بخش دوم كهكشان راه شيري، ديسك است كه به صورت يك صفحه بسيار پهناور بوده و به دور مركز در جهت عقربه ساعت در گردش است. بيشترين ستارگان جوان از جمله منظومه شمسي در آن قرار دارند. اين ديسك شامل مولكول‌هاي اتمي و گاز H2 و غبارهاي كهشكاني است. ديسك داراي چند بازوي مختلف شامل پرساوش (پسر راوش و دانا) از نام‌هاي افسانه‌اي يونان، شكارچي ماهر يا سايگونز كه منظومه شمسي ما در آن قرار دارد و همچنين دجاجه، قنطورس و حمل است. منظومه شمسي در بازويي قرار دارد كه داراي غبارهاي بسيار زياد كهكشاني است و در نتيجه ما نمي‌توانيم بيش از چند هزار سال نوري عمق آن را مشاهده كنيم.

منظومه شمسي هر 200 تا 250 ميليون سال با سرعتي نزديك به 250 كيلومتر در ثانيه يك دور كامل به دور كهكشان راه شيري مي‌چرخد. فاصله منظومه شمسي تا مركز كهكشان راه شيري در حدود 28000 سال نوري است. بخش سوم ساختار اين كهكشان يك هاله غباري به قدمت حدود 10 تا 15 ميليارد سال است كه بيشتر ستارگان قديمي در آن وجود دارند. اين قسمت داراي گازهاي بسيار داغ است كه اشعه گاما را توليد مي‌كند. وسعت اين قسمت به درستي معلوم نيست و شايد به صد و يا هزاران سال نوري برسد. اين قسمت كه اكثر ستارگان در آن ديده نمي‌شوند به نام بخش تاريك ناميده شده است.

اگر بخواهيم عكس واقعي از اين كهكشان راه شيري بگيريم الزاما بايد از آن خارج شويم و اين كار عملي نيست چون بشر تاكنون نتوانسته از كهكشان خود خارج شود و به همين دليل تصاوير به دست آمده بيشتر از اطلاعات دريافتي از مجموعه ستارگان رصد شده اين كهكشان است. اگر شب‌ها از مكاني كاملاً صاف و تاريك مانند يك صحرا به آسمان نگاه كنيم مي‌توانيم نواري پهن از مجموعه عظيم ستارگان را مشاهده كنيم. خانه ما در كهكشان راه شيري به اندازه قطره‌اي از يك درياي بيكران است.بشر كنجكاوانه درحال جستجوي اسرار نهفته در اين كهكشان است و شايد روزي بتواند همسايه‌اي را براي خود بيابد.