روسیه در دریای سرخ؛ اریتره دروازه‌ای برای بازگشت؟

رسانه لبنانی در تحلیلی به بررسی اقدامات روسیه در دریای سرخ و شاخ آفریقا پرداخته است و بر این باور است که مسکو به دنبال دستیابی به جایگاهی در دریای سرخ با بهره‌گیری از روابط با اریتره است.

به گزارش ایسنا، روزنامه «الاخبار» لبنان نوشت: ناو روسی «مارشال شاپوشنیکوف» (BPK۵۴۳) متعلق به ناوگان اقیانوس آرام روسیه، در پایان ماه مارس و در سفری پنج روزه، مصادف با سی‌امین سالروز روابط دیپلماتیک دوجانبه، وارد بندر «مصوع» اریتره شد. از سوی دیگر، از زمانی که اریتره به قطعنامه سازمان ملل در محکومیت جنگ روسیه علیه اوکراین در مارس ۲۰۲۲ رای منفی داد، توسعه روابط میان مسکو و اسمره کاملا مشهود است. شاید این «سفر» ناو روسیه سؤالاتی را در مورد گزینه‌های مسکو در دریای سرخ، پس از یک سری تلاش‌های ناموفق برای یافتن «جایگاهی» برای خود در جیبوتی و سپس در سودان ایجاد کند.

روسیه و اریتره: در جستجوی زمان از دست رفته

روسیه از اواخر قرن هجدهم با حمایت از تعدادی از نیروهای محلی مخالف امپراتوری عثمانی (عمدتاً ممالیک) از طریق «بارون دوتونوس»، کنسول روسیه در قاهره و نیز از طریق متحد شدن با قدرت‌های اروپایی و در راس آنها اتریش با هدف تضمین «آزادی دریانوردی» اروپا در دریای سرخ مستقیما در امور این دریا دخالت داشته است. از این رو، علاقه فزاینده روسیه به دریای سرخ، این بار از دروازه اریتره، در حال به دست آوردن یک بُعد تاریخی روشن است که واقعیت وجود منافع روسیه در مهم‌ترین کریدور دریایی جهان را برجسته می‌کند.

با وجودی که روسیه با وتوی مکرر آمریکا برای ایجاد پایگاه‌های لجستیکی در آفریقا، به ویژه در جیبوتی مواجه بود اما در دو سال گذشته تلاش‌های خود را برای اتحاد با اریتره تشدید کرد.

این روند پس از سفر تاریخی «ایسایاس آفورکی»، رئیس جمهور اریتره به مسکو در ماه مه ۲۰۲۳ و دیدارش با «ولادیمیر پوتین» همتای روس خود، و نیز انتقاد وی در سخنرانی معروف و طولانی از «ایدئولوژی دیوانه‌وار غرب و اقدامات سرکوب‌ناپذیری که در طول ۳۰ سال‌ گذشته تنها به هژمونی و ایجاد دنیای تک قطبی منجر شده است»، تقویت شد. اما در عین حال، همکاری اقتصادی بین مسکو و اسمره، علیرغم توسعه نسبی آن از ۹.۳ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱، به ۱۵ میلیون دلار برآورد شده برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، بسیار محدود است.

از این رو، تحولات اخیر در روابط دوجانبه دو کشور - به ویژه در بعد نظامی - اهمیتی یافته است که نشان دهنده چشم‌انداز آن است تا جایی که هیئت بلندپایه نیروی دریایی روسیه به سرپرستی «ولادیمیر کاساتونوف» معاون فرمانده نیروی دریایی روسیه اول آوریل در بندر مصوع روبروی بندر جیزان عربستان سعودی در ساحل شرقی دریای سرخ و مستقیماً در نزدیکی مرز عربستان و یمن، با یک هیئت نظامی متشکل از شخصیت‌های برجسته در نیروهای دریایی اریتره به رهبری «فیلیپوس ولدوهانس» فرمانده ارتش و برخی دیگر از دیپلمات‌های کهنه‌کار دیدار کرد. روشن است که هدف اصلی این سفر، تکیه مسکو و اسمره بر اهمیت مشارکت استراتژیک بین آنها در سال‌های آینده است.

اریتره در خط جهانی جنوب؟

حرکت ناو «شاپوشنیکف» به بندر مصوع کمتر از دو هفته پس از مشارکت این ناو و بخش‌هایی از نیروی دریایی روسیه در رزمایش مشترک با چین و ایران در خلیج عمان صورت گرفت که به مدت دو روز به طول انجامید. وزارت دفاع روسیه در این رزمایش فاش کرد که ملوانان روسی در حال آموزش مانورهای مشترک و تمرینات ارتباطی و همچنین هدف قرار دادن اهداف دریایی و هوایی شبانه‌روزی هستند. از سوی دیگر، بازدید آفورکی از این ناو جنگی در دوم ماه میلادی جاری و گفتگوهای گسترده او با کاساتونوف، نقطه عطفی در گسترش افق روابط بین دو کشور بود. بر اساس آنچه در ژوئیه ۲۰۲۳ در سن پترزبورگ توافق شد، این گفتگوها درباره راه‌های تقویت روابط دوجانبه از جمله بخش‌های زیربنایی، انرژی، معدن، کشاورزی، منابع دریایی، دفاع و امنیت صورت گرفت و درها را برای ارتقای روابط اقتصادی، نظامی و فرهنگی دو کشور به سطح بی‌سابقه‌ای باز کرد. با این حال، عواملی وجود دارد که ممکن است خوش‌بینی را در مورد رویکرد آفورکی به روسیه محدود کند، از جمله تمایل اریتره از زمان استقلال خود به مشارکت در اتحادهای «تاکتیکی» با گروهی از قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است به نحوی که تأثیر بسیار مهمی بر ترتیبات امنیتی در دریای سرخ به ویژه در جریان جنگ اخیر عربستان در یمن داشت. علاوه بر مورد فوق، تلاش‌های اسمره - و در واقع موفقیت آن - اتخاذ سیاست‌های مستقل در دراز مدت (مانند موضع اریتره در مورد روابط اتیوپی-مصر و بحران سودان) است، سیاست‌هایی که اریتره را قادر ساخت موازنه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود را حفظ کرده و امنیت نظام آفورکی در برابر امواج پی در پی فشار را تامین کند. اگرچه این عوامل (از لحاظ نظری) تصورات اریتره را برای همسویی کامل با روسیه و محور «جنوب جهانی» محدود می‌کنند، اما اگر از این همسویی به عنوان گزینه مناسب و نهایی برای محافظت از نظام خود در برابر تغییراتی که دریای سرخ و شاخ آفریقا بهره ببرد، تغییراتی که به «غزه پس از جنگ» معروف شد، برگ برنده مهمی برای اریتره خواهد بود.

مسکو، اسمره و معضل امنیتی در دریای سرخ

هیئت روسی که با آفورکی در ناو روسی در بندر مصوع ملاقات کرد، مایل بود بر حمایت مسکو را از تلاش‌های صلح و ثبات منطقه‌ای در دریای سرخ (و شاخ آفریقا) تأکید کند که در مقابل پاسخ مثبت واضحی از اریتره و کشورهای همسایه آن (سودان، اتیوپی و جیبوتی) دریافت کرد. آنچه نشان دهنده قصد مسکو برای استقرار نیروی دریایی قوی در مسیرهای اصلی تجارت جهانی است، این است که ناو «شاپوشنیکف» سکوی «واریاگ» را برای پرتاب موشک‌های هدایت شونده همراهی کرد (شاید اشاره‌ای به آمادگی برای نقش تهاجمی در دریای سرخ باشد). این اقدام ممکن است بیانگر قریب‌الوقوع بودن اجرای توافق پنج سال پیش بین اسمره و مسکو باشد که قرار است بر اساس آن روسیه یک مرکز خدمات لجستیک دریایی در اریتره ایجاد می‌کند و هدف آن هم روشن است؛ افزایش توان نظامی و لجستیکی روسیه در شاخ آفریقا.

در حالی که رسانه‌های رسمی اریتره آغاز رزمایش مشترک روسیه و اریتره همزمان با این سفر را تایید نکردند، رسانه‌های روسی به نقل از «ایگور موزگو»، سفیر روسیه در اسمره، تایید کردند که ناو روسی برای شرکت در رزمایش عازم مصوع شده است؛ رزمایشی که از زمان آغاز روابط دیپلماتیک بین دو کشور برای اولین بار انجام شد. اگرچه اندازه و ماهیت تمرینات یا میزان مشارکت اریتره در آنها مشخص نشده است با این حال، این اقدام روسیه را نمی‌توان از اقدام تشکیل نیروهای دریایی برای مقابله با هژمونی ایالات متحده و تغییر ترتیبات امنیتی در دریای سرخ جدا کرد، در حالی که الحاق اریتره به چین، ایران و روسیه نشان دهنده یک تغییر بزرگ خواهد بود. به خصوص که اریتره سومین خط ساحلی طولانی را در میان کشورهای حوزه رود نیل دارد و دارای تعدادی جزیره استراتژیک است که تا آب‌های سرزمینی یمن امتداد دارند.