روزهایی که همچنان به پای برجام می‌سوزند

همدلی: اگر چه واقعیت، گزاره‌ای متفاوت با حقیقت است، اما این تشابه ظاهری همواره باعث ایجاد خوش‌بینی‌‌های کاذبی در عرصه سیاست شده است.

نزدیک به دو ماه پس از تغییر قدرت در آمریکا، سیاست خارجی این کشور در قبال ایران با تغییر روند قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو نبوده است. اگر چه رویکرد اعلامی بایدن و دولتمردان او در این زمینه، پوششی از انعطاف به خود گرفته و دایره لغات نرم‌تری جایگزین ادبیات سرسختانه دونالد ترامپ شده است، اما همچنان واقعیت همان است که بود. بایدن در قالب رئیس جمهور جدید و در لفافه‌ای از شعارهای صلح‌گرایانه، همچنان در حال چیدن میوه از باغ وسیع تحریم‌‌های گسترده علیه ایران است که دونالد ترامپ برای او به ارث گذاشته است.

درشرایطی که ایران در حال تحمل شدیدترین فشارهای ناشی از تحریم‌‌هاست، بایدن با زیرکی تمام، سیاست اعمال تحریم‌‌هایی جدید را در قالب ادامه یافتن همین روند، پیگیری می‌کند. تیم او به خوبی‌‌ می‌داند که ادامه تنها یک روز از تحریم‌‌ها علیه ایران، به مانند وضع یک تحریم جدید علیه این کشور است، چرا که ترامپ آن‌چنان عرصه را بر ایران تنگ کرده است که در حال حاضر فشارهای اقتصادی علیه ایران در بالاترین سطح خود قرار دارد و حتی اگر ترامپ هم رئیس جمهور بود، دیگر موردی برای اعمال فشار جدیدی وجود نداشت.

در این میان، شروع بازی و تعارف«اول تو» برای از سرگیری دوباره مذاکرات برجام، انجام اقدامات نمادینی چون بازگشت از فعال کردن مکانیسم ماشه و همچنین دادن چراغ سبز به کشورهایی چون عراق و کره جنوبی برای بازگرداندن قطره‌چکانی دلار‌‌های مسدود شده به ایران، همه از نمونه‌‌هایی است که بیشتر با هدف اتلاف وقت و مشغول کردن دولت فعلی به خوش‌بینی‌‌هایی از نوع شاید و اگر‌‌ می‌ماند.

اگرچه سیاست دموکرات‌‌ها در خاورمیانه هیچ‌گاه متمرکز و معطوف به هدف‌های قابل توجهی نبوده و رویکرد آشفته بایدن در این منطقه و در همین مدت کوتاه به وضوح نشانگر دامنه وسیعی از این آشفتگی‌‌هاست، اما در این میان، نگاه آمریکا به ایران با تفاوت‌‌هایی همراه است. آمریکا در زمان ترامپ، انرژی بسیاری برای تقابل با ایران هزینه کرد و در نهایت توانست اجماعی بین‌المللی را علیه ایران نهادینه کند.

این همسان‌سازی تا آنجا پیش رفت که دارایی‌‌های ایران در کشورهای بسیار نزدیک با ایران نیز مسدود شد و عملا تبادل مالی با کشور به پایین‌ترین میزان خود در تاریخ جمهوری اسلامی رسید. بایدن اگر چه از حزب رقیب و با سیاست‌‌هایی بسیار متفاوت از ترامپ،‌ جایگاه برترین مجری اعمال قدرت در آمریکا را از آن خود کرد، اما برنامه سیاست مهار ایران توسط ترامپ را همچنان در پوشه مدارک خود بر روی میز اتاق بیضی کاخ سفید، حفظ کرده است. بر اساس این مستندات، همه چیز برای او آماده است و به فشار یا تحریم جدیدی نیاز نیست.

در این میان، شروع بازی و تعارف«اول تو» برای از سرگیری دوباره مذاکرات برجام، انجام اقدامات نمادینی چون بازگشت از فعال کردن مکانیسم ماشه و همچنین دادن چراغ سبز به کشورهایی چون عراق و کره جنوبی برای بازگرداندن قطره‌چکانی دلار‌‌های مسدود شده به ایران، همه از نمونه‌‌هایی است که بیشتر با هدف اتلاف وقت و مشغول کردن دولت فعلی به خوش‌بینی‌‌هایی از نوع شاید و اگر‌‌ می‌ماند.

اگرچه سیاست دموکرات‌‌ها در خاورمیانه هیچ‌گاه متمرکز و معطوف به هدف‌های قابل توجهی نبوده و رویکرد آشفته بایدن در این منطقه و در همین مدت کوتاه به وضوح نشانگر دامنه وسیعی از این آشفتگی‌‌هاست، اما در این میان، نگاه آمریکا به ایران با تفاوت‌‌هایی همراه است.

آمریکا در زمان ترامپ، انرژی بسیاری برای تقابل با ایران هزینه کرد و در نهایت توانست اجماعی بین‌المللی را علیه ایران نهادینه کند. این همسان‌سازی تا آنجا پیش رفت که دارایی‌‌های ایران در کشورهای بسیار نزدیک با ایران نیز مسدود شد و عملا تبادل مالی با کشور به پایین‌ترین میزان خود در تاریخ جمهوری اسلامی رسید.

بایدن اگر چه از حزب رقیب و با سیاست‌‌هایی بسیار متفاوت از ترامپ،‌ جایگاه برترین مجری اعمال قدرت در آمریکا را از آن خود کرد، اما برنامه سیاست مهار ایران توسط ترامپ را همچنان در پوشه مدارک خود بر روی میز اتاق بیضی کاخ سفید، حفظ کرده است. بر اساس این مستندات، همه چیز برای او آماده است و به فشار یا تحریم جدیدی نیاز نیست.

از سوی دیگر روند تغییر در مناسبات، قراردادها و معاهدات بین‌المللی در ایالات متحده و ایجاد اجماع در آرای کاخ سفید، کنگره و لابی‌‌های اثرگذار، آن‌چنان دشوار، زمان‌بر و پیچیده است که خود به دلیل موجهی برای بایدن برای بازگشت به میز برجام و فرآیند احتمالی حصول نتیجه پس از آن تبدیل شده است.

این در حالی است که در دیگر سو، تغییر دیدگاه آمریکا در مواجهه با افزایش فعالیت‌‌های هسته‌ای ایران به وضوح قابل مشاهده است؛ حساسیت‌‌های پیشین این کشور در مورد افزایش تعداد سانتریفیوژها، ازسرگیری دوباره فعالیت تاسیسات هسته‌ای تعطیل شده، افزایش حجم غنی‌سازی و بالا رفتن تعداد گام‌‌های هسته‌ای از جانب ایران به مانند گذشته دیده نمی‌شود و از آن توئیت‌‌های جنجالی ترامپ و هشدار و تهدیدهای هر روزه هم خبری نیست.

در حال حاضر ادامه همکاری ایران با آژانس انرژی اتمی برای آمریکا کفایت‌‌ می‌کند و حتی اصرار دولت ایران برای همکاری با آژانس با وجود اولتیماتوم مجلس را به نوعی نگاه اصلی نظام برای ماندن در چارچوب اصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اصول پادمانی آن ارزیابی‌‌ می‌کند.

پر واضح است که بایدن در موضعی برتر، در یک طرف بازی قرار گرفته که از رد و بدل نیابتی چندین موشک در خاک کشورهای همسایه، در جهت خرید دوباره زمان به نفع خود، بهره‌‌ می‌گیرد؛ فرصتی که تبدیل آن به واحد زمانی کشور طرف دیگر بازی، جز ادامه تحمل فشارهای تحریمی، برآیند دیگری برای آن در پی ندارد. به یقین ایران به هیچ وجه در مورد توان نظامی و قدرت موشکی خود وارد معامله نخواهد شد و از طرفی از آنجا که به موارد متعهد شده در برجام پایبند بوده است، به طور منطقی از برداشتن قدم اول برای مذاکرات مجدد استقبال نخواهد کرد، اما به واقع سوال اصلی اینجاست که این روند تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟

آنچه آمریکا با خیالی راحت به انتظار آن نشسته است همین نقطه عطف مهم است؛ نقطه‌ای که در پی پرداخت هزینه آن نیست. حل معما به واقع ساده نیست و تجربه نیز ثابت کرده است که ادعاهای سیاسی دولتمردان و مذاکره‌کنندگان که از سال 82 در سعدآباد تهران آغاز شد، از حجم فشارها بر دوش مردمان این سرزمین نکاسته است. زمان مسئله مهمی است و به همان اندازه که عزت، سربلندی و آینده مهم است، زندگی حال جوانان امروز هم دارای اهمیت است. جوهره سیاست‌ورزی، خود را در تصمیم‌سازی در شرایط دشوار نشان‌‌ می‌دهد و درحال حاضر جامعه به شدت نیازمند تحرکی رو به جلو در این زمینه است.

زمان به سرعت به زیان ایران در حال گذر است، طرف‌های مقابل عجله‌ای در این زمینه ندارند، چرا که زیانی متوجه آنها نیست. سیاست اتلاف وقت، و بین زمین و آسمان قرار دادن ایران، سالیان درازی است که از سوی طرف‌‌های مقابل در حال پیگیری است و دیگر زمان آن رسیده است که راهی برای برون‌رفت از آن، جست‌وجو کرد. جز این روزگار همچنان همین خواهد بود و در این میان متضرر اصلی، بازیگری جز ایران نخواهد بود.

محسن رفیق -روزنامه‌نگار