حرم امام حسین(ع) در گذر تاریخ

باشگاه خبرنگاران جوان - شهر کربلا، مرکز استان کربلا از شهرهای جنوبی کشور عراق با بیش از یک و نیم میلیون نفر جمعیت در غرب رود فرات و 97 کیلومتری بغداد قرار دارد.
 
این شهر تا سال 61 هجری قمری بیابانی  به نام ‌های نینوا، غاضریه و طف بوده‌ است. اما بعد از سال 61 قمری و فاجعه کربلا، به‌ تدریج مورد توجه شیعیان قرار گرفت و پس از ساخت گنبد و بارگاه برای شهدای کربلا، از جمله امام حسین علیه السلام و برادر بزرگوارش حضرت اباالفضل به قبله گاه شیعیان جهان و یکی از شهرهای زیارتی عراق تبدیل شد.
 
نقل است، امام حسین بن علی علیه السلام گوشه ‌ای از سرزمین طف (زمینی به مساحت 36 کیلومتر مربع) که اکنون شامل مضجع شریف امام و سایر شهدای کربلا می ‌شود، را به 60 هزار درهم از مردم نینوا و غاضریه خریداری کردند و با آنها شرط کردند که مردم را برای زیارت شهدای کربلا راهنمایی کنند و از زائرین حرم تا 3 روز پذیرایی کنند.
 
حرم حسین بن علی در میانه کربلا، شهری در 80 کیلومتری شهر نجف اشرف و 100 کیلومتری بغداد قرار دارد. پس از شهادت حسین بن علی و اصحابش در سرزمین کربلا، قبیله «بنی ‌اسد» پیکر مبارک آن حضرت و اصحابش به خاک سپرده و در سال 63 یا 63 هجری پس از مرگ یزید مزار را ترمیم کرده تا شناسایی آن آسان‌ تر باشد.

بنابر برخی منابع، نخستین ساخت بنای آرامگاه حسین بن علی را به «مختار بن ابو ‌عبیده ثقفی» پس از قیامش نسبت می ‌دهند که مصالح آن از گچ و آجر و در نزدیکی آن مسجدی بود.
 
این آرامگاه در عهد بنی عباس به دستور «هارون الرشید» ویران و خانه‌ های شیعیان همجوار آن تخریب و مزار آن حضرت شخم زده شد، حتی درخت سدره ‌ای که بنی‌ اسد جهت علامت برای شناسایی جای مزار کاشته ‌بودند، را بریدند.
 
پس از آن در زمان مامون که برای راضی کردن شیعیان خراسان، تصمیم گرفت خلافت را به «علی بن موسی الرضا» علیه السلام واگذار کند، شیعیان فرصت یافتند، برای مزار امام حسین آرامگاهی بنا کنند. اما بنای این آرامگاه در سال ۲۳۲ قمری به دستور متوکل عباسی همراه با خانه‌ های اطراف آن ویران و بار دیگر زمین آن شخم زده ‌شد و در آن کشت صورت گرفت. همانگونه که حمدالله مستوفی آورده‌است:

منتصر پس از کشتن پدرش متوکل در سال ۲۴۷ قمری و رسیدن به قدرت بارگاه حسینی را به همراه گل‌ دستهٔ بلندی در کنار آن بنا کرد.
 
حدود ۲۸۰ قمری «داعی ‌الصغیر»، فرمانروای طبرستان و از نوادگان «زید بن علی بن حسین» به بازسازی و گسترش آن پرداخت.
 
آخرین بازسازی ساختمان حرم حسین بن علی در سال ۳۷۱ قمری توسط «عضد الدوله دیلمی» از آل بویه انجام شد که دستور ساخت همه عتبات را صادر کرده بود. بنای حرم حسین بن علی در سال ۳۶۷ قمری شروع شد و در سال ۳۷۱ قمری به پایان رسید. این آرامگاه دارای گنبدی بر بالای مزار حسین بن علی بود. این بارگاه در سال 407 قمری بر اثر افتادن شمع دچار آتش سوزی شد، اما تنها تزیینات داخلی آن از بین رفت، ولی چون در ساختمان اصلی آرامگاه و ستون‌ها چوب بکار نرفته بود، ساختمان اصلی آن برپا ماند. در حقیقت بنای اصلی آرامگاه حسین بن علی از آثار معماری آل بویه می ‌باشد که بعدها از تعرض مغولان نیز در امان ماند.
 
پس از آن تا به امروز بارگاه حسین بن علی تعمیرات زیادی صورت گرفته‌ است. پس از سقوط ایلخانیان، دولت جلایریان (ایلکانیان) ضمن تعمیر بارگاه در سال 786 قمری ایوان طلا را بنا نمودند.
 
پادشاهان صفوی ضمن انجام تعمیرات و نصب تزئینات متعدد از جمله صندوق و ضریح فولادی، آرامگاه را نیز توسعه دادند. بعضی تعمیرات و ساخت یک کاروانسرا در کنار حرم توسط عثمانی ‌ها نیز تا سال ۱۱۲۹ ادامه یافت. سپس نادر شاه در سال ۱۱۳۵ قمری نیز دست به تعمیراتی وسیع و نصب تزئیناتی در حرم زد.
 
در دوره قاجار، آقا محمد خان قاجار، نخستین شاه این دودمان، در سال ۱۲۰۵ دستور نوسازی گنبد و تذهیب و تزیین آن را با پوشش طلا داد. در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۶ قمری «سعود بن عبد العزیز» وهابی در رأس لشکری بزرگ به کربلا حمله کرد و کشتار بی ‌رحمانه‌ ای به راه انداخت و آرامگاه حسینی را ویران و اموال آن را غارت و تمام قندیل‌ های طلا و نقرهٔ صفویه و فرش‌ های گران ‌قیمت حرم را تاراج کرد.
 
پس از آن فتحعلی شاه قاجار دستور تعمیر خرابی ‌ها و ویرانی های وهابیان را داد و ضریح جدیدی در سال ۱۲۱۸ قمری نصب گردید. همسر فتحعلی شاه ایوان مقابل مزار و مناره ‌های حرم حسینی را طلا کاری کرد. گنبد و صحن در دوره محمد شاه تجدید بنا شد. در سال ۱۲۷۳ قمری ناصر الدین شاه تعمیراتی در حرم انجام داد و برای سومین بار در دوره قاجاریه گنبد آستانه تجدید طلاکاری شد. تعمیرات حرم در دوره قاجار همچنان ادامه داشت.
 
به نظر می ‌رسد، آخرین تعمیرات اساسی حرم، تعمیر ایوان طلا و نصب ستون‌ های مرمر بجای ستون‌ های چوبی برای آن به وسیله یکی از تجار و معدن‌ داران ایرانی به نام «حاج قنبر رحیمی» در سال ۱۳۸۹ قمری می‌ باشد.

در تصاویر زیر بخشی از تحولات و تغییرات تاریخی شهر کربلای معلی و بارگاه های امام حسين (عليه السلام) و حضرت ابالفضل العباس نشان داده شده است.
 

 

  ضريح امام حسين (عليه السلام) در سال 1907 میلادی

ضريح امام حسين (عليه السلام) در سال 1908 میلادی

 بارگاه امام حسين (عليه السلام) حدود دهه اول قرن بیست

 بارگاه حضرت ابالفضل العباس حدود یک قرن قبل

 ضريح امام حسين (عليه السلام) در سال 1918 میلادی

 شهر کربلای معلی در سال 1918 میلادی

 بارگاه امام حسين (عليه السلام) حدود دهه دوم قرن بیست

 نمایی از بوستان های کربلای معلی در سال 1928 میلادی

 نمایی از بوستان های نزدیک بارگاه حضرت ابالفضل العباس اواخر دهه بیست قرن بیست

 بارگاه امام حسين (عليه السلام) حدود یک قرن قبل

 شهر کربلای معلی در سال 1932 میلادی

حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1935 میلادی

 بارگاه امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی

 مرقد امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی

شهر کربلای معلی در دهه سی قرن بیست 

نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1950 میلادی

نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) دروازه معروف به «باب القبلة» سال 1956 میلادی

بارگاه امام حسين (عليه السلام) در دهه پنجاه قرن بیست

بارگاه امام حسين (عليه السلام) در دهه پنجاه قرن بیست

شهر کربلای معلی در سال 1961 میلادی

بارگاه امام حسين (عليه السلام) در دهه شصت قرن بیست

بارگاه حضرت ابالفضل العباس در دهه شصت قرن بیست

شهر کربلای معلی در سال 1974 میلادی

تصویری از مرقد حضرت ابالفضل العباس اواخر دهه هشتاد قرن بیست

تصویری از مرقد حضرت ابالفضل العباس در سال 1989 میلادی

بارگاه حضرت ابالفضل العباس اواخر دهه نود قرن بیست

تصویری از بارگاه حضرت ابالفضل العباس در سال 1990 میلادی


بارگاه امام حسين (عليه السلام) حدود یک قرن قبل
بارگاه امام حسين (عليه السلام) حدود یک قرن قبل
ضريح امام حسين (عليه السلام) در سال 1931 میلادی
ضريح امام حسين (عليه السلام) در سال 1931 میلادی
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1932 میلادی
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1932 میلادی
شهر کربلای معلی در سال 1932 میلادی
شهر کربلای معلی در سال 1932 میلادی
حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
بارگاه امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
بارگاه امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
مرقد امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
مرقد امام حسين (عليه السلام) در سال 1935 میلادی
شهر کربلای معلی در دهه سی قرن بیست
شهر کربلای معلی در دهه سی قرن بیست
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1950 میلادی
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 1950 میلادی
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) دروازه معروف به «باب القبلة» سال 1956 میلادی
نمایی از شهر کربلای معلی حرم امام حسین (عليه السلام) دروازه معروف به «باب القبلة» سال 1956 میلادی