|
به گزارش خبرخودرو، اتخاذ سياستهاي كارا و در عين حال عملياتي، اولين گام براي هموارسازي و دستيابي به اهداف مورد نظر در هر نظام حاكميتي است.
از اينرو، بخش صنعت و به خصوص خودرو به عنوان بخش مهم و تأثیرگذار اين نظام، نيازمند اتخاذ سياستهاي كارا است. در سالهاي اخير، با توجه به اهميت صنعت خودروسازي در اقتصاد كشورها به خصوص ايجاد فرصتهاي شغلي فراوان مستقيم و غيرمستقيم صرفنظر از ميلياردها ريال گردش مالي، برقراری پيوندهاي زياد با ديگر بخشهاي مولد و اهميت آن در رشد اقتصادي كشورها، رويكرد و نوع استراتژي آنها در حال حاضر و سالهاي آتي بسيار حائز اهميت و حياتي است و هرگونه آسيب به آن، كل بدنه صنعت كشور را متأثر خواهد كرد. در اين مقاله، به چرخه معيوب حاصل از عدم وجود نقدينگي در صنعت خودرو به عنوان يكي از عوامل تأثیرگذار در بخش توليد ميپردازيم و در ادامه، پس از مطالعه و بررسي، پيشنهاداتي در راستاي حل چرخه معيوب حاصل از عدم وجود نقدينگي در صنعت خودرو در شرايط پساتحريم و برنامه ششم توسعه ارائه ميشود.
بررسي جايگاه صنعت خودرو در اقتصاد ملي
خودروسازی موتور محرک صنعت و اقتصادکشور به شمار میرود و هرگونه خللي بر آن، تمامي اجزاي صنعت را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از عمدهترین دلایل اثرگذاری صنعت خودرو بر رشد اقتصادی کشور میتوان به عواملی به شرح زیر اشاره کرد:
- صنعت خودرو در "پیوند پیشین" دومین رتبه بین صنایع مختلف را به خود اختصاص داده و دارای ضریب 29/ 2 است و در "پیوندهای پسین" در بین 10 صنعت اول، رتبه نهم را دارد.
- توسعه بخشهای صنایع زیربنایی کشور به واسطه تولید مواد اولیه
- توسعه صنایع تولیدی و پشتیبان مانند تولید قطعه و ...
- ارزآوری از محل صادرات قطعه، خدمات و ... (تولیدات صنعتی ایران 0.3 درصد در سطح جهان و با رتبه 37 است)
- توسعه خدمات بالادستی به 8 دسته معادن، فولاد، فلزات، سوخت، پلاستیک، لاستیک، شیشه و الکترونیک تقسیم شده است.
- توسعه صنایع پاییندستی به 8 دسته بیمه و مالی، خدمات پس از فروش، خودروي دسته دوم، اجاره خودرو، تأمین سوخت، تبلیغات، حملونقل و انبارداري تقسیم شده است.
- ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در بخشهای صنعت و تجارتهای جانبی
در ایران خودرو 54 هزار نفر، سایپا 48 هزار نفر، بخش خصوصی 20 هزار نفر در قطعهسازی 265 هزار نفر و به اضافه بقیه مشاغل در مجموع 385 هزار نفر از این طریق مشغول به کار هستند. در بخش تولید مواد اولیه و واسط برای تولید خودرو 380 هزار نفر، خدمات مرتبط با تولید 56 هزار نفر و در بخش لجستیک 23 هزار نفر مشغول به کار هستند که مجموعاً 840 هزار نفر در این حوزه شاغل هستند (با در نظر گرفتن هر خانوار 3 نفر، 2.520.000 نفر وابسته به صنعت خودرو هستند). با توجه به این توضیحات، بررسی و رسیدگی لازم به این صنعت برای اقتصاد کشور بسیار حیاتی تلقی میشود.
چرخه معيوب حاصل از عدم وجود نقدينگي در صنعت خودرو
قبل از وارد شدن به بحث بهتر است كه بيشتر با نقدينگي و مفاهيم آن آشنا شويم. نقدينگي به حجم کل پول و شبهپول در گردش در یک سیستم اقتصادی گفته میشود. اگر سیستم اقتصادی یک کشور را به سیستم گردش خون در بدن یک انسان تشبیه کنیم، نقدینگی هم معادل حجم خون در گردش خواهد بود. همانطور که میدانیم کمخونی و پرخونی دو عارضهاند که ممکن است سیستم گردش خون به آنها دچار شود، بنابراین مدیریت یا کنترل حجم خون ضروری به نظر میرسد. حال باید دید در یک سیستم اقتصادی اوضاع چگونه است.
حجم نقدینگی در یک اقتصاد باید متناسب با میزان تولید کالا و خدمات باشد. در غیر این صورت، بیتردید باعث تورم يا رکود در تولید خواهد شد. به عبارت دیگر، چون میزان کالا و خدمات در جامعه محدود است، پس باید میزان نقدینگی به اندازهای باشد که با کالا و خدمات برابری کند. اگر میزان نقدینگی کمتر از حد تعادل کاهش یابد، سیستم دچار رکود خواهد شد و بر عکس، اگر میزان نقدینگی بیش از حد تعادل افزایش یابد، کالا و خدمات در جامعه کم شده و قیمتها افزایش مییابد.
حجم پول در گردش شامل دو مؤلفه پایه پولی و ضریب فزاینده پولی است. پایه پولی یا همان پول پرقدرت به مجموع اسکناس و مسکوک در گردش به علاوه سپرده بانکهای تجاری نزد بانک مرکزی گفته میشود، اما این عامل به تنهایی حجم پول در گردش را تعیین نمیکند و ضریب فزاینده پولی ناشی از فعالیتهای بانکهای تجاری و تعاملات اقتصادی مردم نیز به عنوان مؤلفه مهم نقدینگی عمل میکند.
اگر نرخ ذخیره قانونی بانکها نزد بانک مرکزی برایر (r) باشد، حجم پول در گردش برابر نسبت پایه پولی (D) به نرخ ذخیره است. به عبارت دیگر، حجم پول در گردش برابر (D/r) خواهد بود. واضح است که هر قدر نرخ ذخیره قانونی بانکها نزد بانک مرکزی بیشتر باشد، قدرت تولید پول بانکها تضعیف شده و حجم کلی نقدینگی به سمت مقدار پایه پولی تمايل پيدا مي كند.
وضعیتی که ما در بازار پول در سالهای اخیر داشتهایم، پدیدهاي به ظاهر متناقض را به نمایش میگذارد. در ظاهر رشد نقدینگی فاحشی داریم که نرخ رشد نقدینگی ما تقریباً با نرخ رشد تورم معادل است و یک همبستگی دوسویهای هم وجود دارد، اما همزمان در بخش تولید، در بخش واقعی اقتصاد یک انقباض شدید در نقدینگی مورد نیاز واحدهای تولیدی مشاهده میشود. با اين حال، اگرچه در سال 1393، فعاليتهاي خودروسازان آثار مثبتي در توقف روند نزولي توليد داشت، اما كماكان چالش عدم دسترسي به نقدينگي مورد نياز ميتواند دستاوردهاي مثبت گذشته را به شكل مخربي تهديد نمايد. كمبود نقدينگي ميتواند موجب شكلگيري مجدد يك چرخه معيوب در صنعت خودرو كشور شود. در ادامه، به بررسي تمامي عوامل تأثیرگذار بر چرخه معيوب حاصل از عدم وجود نقدينگي در صنعت خودرو پرداخته میشود.
چرخه معیوب ایجاد شده در صنعت خودرو از سال 1391 بر اساس زنجیره ارزش
بیتردید افزایش تولید که یکی از نخستین گامهای فرایند توسعه محسوب میشود، مستلزم افزایش سرمایهگذاری است و نقش نقدینگی در چرخه تولید آنقدر حیاتی است که شاید در نبود آن، چرخ تولید متوقف شود. سرمايهگذاري يا نقدينگي عاملی است که این روزها بیش از هرچیزی میتواند به کمک صنعت خودرو بیاید كه با حل مسئله تحريمهاي هستهاي و اجرایي شدن برجام ميتوان به افزايش سرمايهگذاري بخشهاي توليد و تكنولوژي اميدوار بود (شکل شماره 1).
شكل 1. نقدينگي و زنجيره ارزش
§ اثر تشدیدکننده چرخه منفی حاصل از عدم وجود نقدینگی بر خرید مواد اولیه
سازمانهایی که برای تأمین مایحتاج اولیه تولید خود با مشکل مواجه هستند، در چرخه معکوس حاصل از کمبود نقدینگی دچار عارضههایی میشوند که خود باعث تقويت روند مثبت در چرخه معکوس اصلی میشود. هنگامی که یک تولیدکننده با کمبود نقدینگی مواجه میشود، با محدود شدن پرداختهاي مالي، قدرت چانهزني در بحثهاي كمّي و كيفي كاهش مييابد و منجر به محدوديت در انتخاب تأمينكنندگان و كاهش كيفيت و كميّت محصول ميشود (شکل شماره 2).
شكل 2. نقدينگي و چرخه خريد مواد اوليه
تأمینکنندگان قطعات و مواد اولیه نیز با توجه به افزایش ریسک ارائه مواد اولیه حاضر به همکاری نیستند یا سعی در کاهش ریسک هستند. لذا این محدودیتها باعث میشود از یکسو، منابع تأمین کالا محدود و از سوی دیگر، با توجه به محدودیت حاصله قدرت چانهزنی برای خرید با شرایطی مناسبتر برای خریدار وجود نداشته باشد.
§ اثر تشدیدکننده چرخه منفی حاصل از عدم وجود نقدینگی بر چرخه تولید
هنگامی که چرخههای تأمین مالی با مشکلات پرداخت و تأمین نقدینگی مواجه میشوند، گزينههاي کمّی برای انتخاب تأمینکننده وجود خواهند داشت. در این حالت، براي جلوگیری از زیان و کاهش اثرات منفی در چرخه معکوس و اولویت تولید، شرایطی ایجاد میشود که بعضاً تولیدکنندگانی کوچک و دارای تکنولوژی نهچندان مناسب از این وضعیت استفاده کرده و بازار را با قطعات بيكيفيت اشباع ميكنند، كه اين موضوع ميتواند تولیدکننده را به چالشی خطرناک روبهرو كند، زیرا از یک سو، کیفیت تولیدات با استفاده از این قطعات کاهش مییابد و از سوی دیگر، احتمال از دست دادن بازار محصولات تولیدی و همچنين افزايش ريسك برنامهريزي و عدم تحقق ظرفيت توليدي بالا رفته است که این موضوع نیز به نوبه خود درخور توجه است (شکل شماره 3).
شكل 3. نقدينگي و چرخه توليد
§ اثر تشدیدکننده چرخه منفی حاصل از عدم وجود نقدینگی بر فرايند تأمين مالي
سرمایهگذاری خصوصاً در صنعت خودروسازی یکی از مهمترین عناصر تولید و بازگشت سرمایه متناسب با افزایش نرخ تولید است. یکی از راههای اصلی تأمین منابع مالی شرکتهای خودروساز، استفاده از تسهیلات مالی است که سود بالای این تسهیلات موجب تشدید عارضه كمبود نقدینگی در صنعت خودرو میشود. افزایش هزینههای مالی حاصل از دریافت تسهیلات با سود بالا باعث میشود هزینههای سربار تولید افزایش یافته و این افزایش با توجه به قیمت ثابت محصولات به کاهش سود تولید انجامد. در واقع، "خودروساز به منظور ایجاد چرخه تولید، ریسک دریافت اینگونه تسهیلات را میپذیرد" و ادامه روند فوق، با وجود مسائلي از قبيل مالیات و ... همواره قدرت تولید را کاهش میهد و به اینگونه چرخه معیوب تقويت خواهد شد. اتفاقي كه در چند سال اخير گربيان خودروسازان داخلي را گرفته است، خودروسازان براي تأمين مالي دو راه پيش روي خود دارند: یکی دريافت تسهيلات با سودهاي بالا و مشكلات ناشی از بازپرداختها و دیگری، فروش به صورت پيشخريد با سودهاي مشاركت بالاتر از سيستم بانكي كه در اين نوع فروش در صورت عدم تحويل بهموقع به مشتريان، نوعي نارضايتي و عدم اطمينان در آنها ايجاد ميشود (شکل شماره 4).
شكل 4. نقدينگي و فرايند تامين مالي
§ اثر تشدیدکننده چرخه منفی حاصل از عدم وجود نقدینگی بر حوزه فروش
بیشترین اثر منفی کاهش تولید شاید در بخش بازاریابی و فروش است. کاهش محصولات عرضه شده به این معناست که شرکتهای رقیب خصوصاً تولیدکنندگانی، با محصولات کیفیت بالاتر و با بازه قیمتی همسان، این فرصت را داشته باشند که سرمایهگذاری بر روی مشتریان بازمانده از خرید را آغاز کنند. کاهش فروش از یکسو و از دست دادن بازارهای رقابتی از سوی دیگر، باعث میشود علاوه بر ضرر و زیان حاصله، هزینههای بازاریابی مجدد محصولات نیز برای جذب مشتریان از دست رفته به سازمانهای متضرر تحمیل شود. با كاهش فروش در ديگر عوامل چرخه مشكلات دیگری نیز پيش ميآيد، به طور مثال، خودروساز با كاهش فروش خودرو و پر شدن انبارهاي مجبور به ارائه روشهاي مختلف براي به فروش رساندن محصولات خود است. در بازارهاي خدماتي، خدمات آنگونه كه بايد ارائه نميشود و موجب از دست رفتن شاخصهاي رضايت مشتريان و نمايندگان ميشود و اين روند به تمامي اجزاي اين چرخه تسري مييابد (شکل شماره 5).
شكل 5. نقدينگي و فروش
§ اثر تشديدكننده چرخه منفي حاصل از عدم وجود نقدينگي بر حوزه خدمات پس از فروش
خدمات پس از فروش به عنوان آخرين مرحله از چرخه صنعت خودروسازي، يكي از اركان تأثیرگذار بر چرخه نقدينگي است. خودروساز تنها در مرحله فروش همراه مشتريان است، اما كار اصلي سازمان، خدمات پس از فروش از زمان تحويل خودرو به مشتريان آغاز ميشود و در دو دوره تضمين [1]و تعهد [2] نقش بسزايي در ارائه خدمات بهتر و ارتقای جايگاه برند شركت ايفا میکند.
اما در واقع با توجه به مواردی که اشاره شد، به علت نقص در خطوط و بي كيفيت بودن بعضي قطعات توليدي، خودروساز در بعضي موارد با قرار دادن قطعات معيوب قطعهسازان بر روي خودرو در مرحله كنترل كيفيت نهايي با توجه به زمانبر بودن تعمير و احتمال توقف خط توليد، با همان مشكلات، تحويل مشتريان ميشود. با اميد آنكه اشكالات و معايب خودرو در تعميرگاههاي مجاز در دوران گارانتي برطرف گردد كه اين موضوع موجب مشغوليت بيش از اندازه و غيرمنطقي سازمان خدمات پس از فروش در حوزه خدمات و غفلت و عقبماندگي در ساير حوزهها از جمله نوآوري، كسبوكارهاي جديد و ارائه خدمات نوين شده است.
در چرخه معيوب حاصل از عدم وجود نقدينگي، سازمان خدمات پس از فروش، متولي تأمين قطعات در دوره گارانتي و وارانتي است كه مشكلات كيفي بيشتر منابع مالي شركت را درگير ارائه خدمات در حوزه تعويض قطعات ميكند. با گرفتار شدن منابع مالي، شركت، قطعهسازان خوب خود را از دست میدهد و قدرت چانهزني خود را حتي در مقابل تأمينكنندگان قطعات نهچندان داراي كيفيت را نيز از دست ميدهد و به تبع آن، كيفيت قطعات خريداري شده كاهش مییابد و موجب نارضايتي مشتريان از خدمات ارائه شده ميشود. نارضايتي و عدم مراجعات بعدي موجب عدم سودآوري و اقتصادي بودن خدمات و افت جايگاه برند و مخدوش شدن تصوير ذهني مشتريان و ورود مجدد به فرایند چرخه معيوب حاصل از عدم نقدينگي میشود (شكل شماره 6).
شكل6. نقدينگي و خدمات پس از فروش
ساختار كلي چرخه معیوب كمبود نقدينگي در صنعت خودرو
به طور كلي، نقدينگي تأثیرگذارترين عامل در چرخه توليد است. با حذف يا كاهش نقدينگي، چرخه در تمامي اجزا با مشكلاتی نظیر محدوديت همكاري با تأمينكنندهها، از دست دادن قدرت چانهزني، كاهش كيفيت و كميّت قطعات و توليدات، اجبار به تأمين نقدينگي از منابع مختلف با هزينه بالا، افزايش هزينههاي مالي، افزايش هزينههاي سربار و كاهش سود،كاهش توليد، تأخير در فروش، توليد برخلاف تقاضاي بازار، افزايش هزينههاي بازاريابي و كاهش فروش، كيفيت نامطلوب قطعات تأمين در خدمات پس از فروش، نارضايتي مشتريان و از بين رفتن تصوير ذهني برند شركت همراه ميشود که همگي به مانند يك زنجيره بههم پيوسته و ناگسستني بوده و موجب ارتقاي جايگاه يك شركت يا رسيدن به ورطه سقوط و ورشكستگي يك شركت ميشود (شكل شماره 7).
شكل 7. ساختار كلي چرخه معيوب نقدينگي
نتیجهگیری و پيشنهادات
با توجه به موارد ذکر شده، میتوان به منظور حذف یکی از عوامل موجود در چرخه معیوب ایجاد شده اقدام نمود، موارد ذکر شده در چرخه مذکور هریک علاوه بر ایجاد سیستمهای فرسایشی در داخل مجموعه باعث تخریب جایگاه شرکت نیز میشود. از اینرو، حذف عامل عدم نقدینگی به عنوان اصلیترین عامل تشدیدکننده چرخه معیوب حاصله در صنعت خودروسازی با توجه به پیشنهادات زیر مد نظر قرار دارد:
· تأمین منابع مالی ارزان قیمت و تزریق سریع نقدینگی به منظور کاهش هزینههای مالی و افزایش سود از سوي دولت
· سبكسازي شركتهاي اصلي خودروساز از بار شركتهاي زيرمجموعه زيانده يا غيرضروري، كه انتقال و واگذاري آنها به بخش خصوصي، كاهش هزينهها، جلوگيري از زيانهاي بخشي و افزايش بهرهوري را به دنبال خواهد داشت.
· مطالعه و اجرای برنامههايي كه منجر به افزايش بهرهوري خواهد شد، از جمله پيادهسازي تجربيات توليدكنندگان خارجي برای كاهش هزينههاي جاري.
· فروش هدفمند و برنامهريزي شده بخشي از سهام به منظور امكان سرمايهگذاريهاي جديد
· افزایش تولید به منظور کاهش هزینههای سربار تولیدی
· فروش موجودیهای غیرمولد و چابكسازي شركت
· بهبود سطح توزیع منابع مالی موجود و افزایش سهم تولید از درآمدهای فعلی
· مجوزدهي به شركتهاي بزرگ خودروساز براي انتشار اوراق مشاركت
· دريافت ضمانتنامه به جاي پول نقد در گمركات كشور
· راهاندازي سيستم هجينگ ارزي [3](بازرگانان برای اینکه از افزایش نرخ برابری ارز نسبت به پول ملی متضرر نشوند، اقدام به خرید ارز زودتر از موعد میکنند تا خود را در مقابل ریسک نوسانات نرخ ارز پوشش دهند ).
· گشايش ال سيهاي [4] داخلي و خارجی .
· تعيين زمان مشخص براي حذف حمايتها و تعرفههاي دولت
· جذب سرمايهگذار خارجي و متقابلاً سرمايهگذاري در كشورهاي خارجي
· طراحي مكانيزمهاي تشويقي براي خريد خودروهاي داخلي
· سادهسازي قانون ماليات
· حمايت از همكاري بين صنايع و مؤسسات تحقيقاتي و آكادميك با صنعت خودرو به منظور بهبود فرايندهاي مالي، توليدي و كيفيت
· معافيت از ماليات بر ارزشافزوده در توليدات صادراتي
منابع:
· گزارش ماهیت کمبود نقدینگی و راه حلهای مقابله با آن (مرکز پژوهشهای مجلس) ،1393
· پژوهشگاه علوم و فناوري ايران-IRANDOC.
· سايت آمار بانك مركزي.
· سايت انجمن خودروسازان جهان OICA.net .
· نگاهي اجمالي به استراتژی صنعت خودرو در کشورهای ترکيه و اندونزی،( معاونت استراتژی و برنامه ريزي گروه صنعتي ايران خودرو)، 1391.
· صنعت خودرو، بايدها و نبايدها، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معادن مجلس شوراي اسلامي.1392.
· بررسي تحولات صنعت خودروسازي جهان و ايران، مركز مطالعات و برنامه ريزي استراتژيك،مرداد 1392.
· مطالعه تطبيقي صنعت خودروسازي در كشورهاي مختلف جهان، مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي، ارديبهشت 95.
مصطفی وحیدزاده
مدیرعامل شرکت سایپایدک